A ficción televisiva nutriuse do xénero xudicial con enorme éxito, tanto no ámbito da comedia coma no drama. Desde Xulgado de garda (1989-1992) ata a prestixiosa The good wife (1999-), pasando por todas as creacións de David E. Kelly, ex letrado que se especializou en escribir series de temática legal como Ally McBeal (1997-2002) ou O Avogado (1997-2004), o espectador atopou nos tribunais un contexto ideal para as narracións episódicas.
Se un se pon a botar contas, sáenlle case máis series de avogados ca de policías, e iso que os policías poden facer cousas máis excitantes e aparentemente fotoxénicas como matar xente, mentres que os avogados teñen que conformarse con berrar "protesto!" ou dicir "señoría, chamo ao estrado a" (aquí é cando sacan da manga un nome moi impactante que nos fai estalar as palmas contra as fazulas e abrir a boca coma se estivésemos a recitar as vogais e nos dese un ictus durante o transcurso da "o"). Total, que o diaño convenceu a Eva para que amosegara un alimento tan aparentemente eslamiado coma a mazá (cousa diferente sería se a tentase cun pastel), e algo de diaño teñen todos os avogados nos adentros dos seus negros corazóns, pois co mesmo charme co que derriten xurados foron quen de convencernos de que o seu universo de burocracia, togas, perrucas ridículas e latinorios ten máis erótica que o dun poli empuñando unha nove milímetros.
Con todo, de todo cánsase un. E, aos poucos, os tempos lévannos a introducir cambios. O máis interesante que experimentou o xénero nos últimos anos foi o da introdución do Real, xa sexa con miniseries documentais como The Jinx (2015) ou ficcións criminais inspiradas en feitos verídicos como o último hit de Ryan Murphy, American Crime Story: The people v. Ou.J. Simpson (2016). Pero hai unha diferenza entre o que é un éxito televisivo e o que traspasa a fronteira da simple popularidade para se converter en fenómeno, como lle pasa a Making a murderer (2015).
Estreada o 18 de decembro do ano pasado, esta serie documental de Netflix alimentou de tal maneira a paranoia online que existen subforos enteiros de Reddit consagrados a desentrañar as claves pendentes do caso de Steven Avery, protagonista absoluto da serie cuxa mala estrela espertou tanta compaixón coma suspicacia. Situámonos en Manitowoc County, onde Steven e a súa familia sobreviven como chatarreiros nun ambiente white trash. Alí son considerados escoura, pouco menos ca delincuentes xeneticamente condenados; impresión que se estende ao entendemento das autoridades locais, reveladas máis tarde como unha organización vilanesca ao estilo de HYDRA, Wolfram & Hart ou O Sindicato. Esta estigmatización social dá como resultado o procesamento de Steven (e do seu sobriño) polo asasinato de Teresa Halbach, unha muller que se converte no reverso de Laura Palmer: se a principios dos 90 queriamos saber quen matara á raíña do baile de Twin Peaks, agora anhelamos confirmar que o paleto número uno de Manitowoc non matou a Teresa.
Gran parte dos dez episodios que compoñen a única tempada de Making a murderer están centrados no xuízo a Steven e o seu sobriño, Brendan Dassey. É aquí onde con maior claridade se poñen de relevo os estereotipos narrativos que a fan tan suxestiva. Por exemplo, Brendan é unha sorte de parvo do pobo; o primeiro avogado de Steven, un pícaro ao Saul Goodman; os seus seguintes defensores, dúas caritativas encarnacións de Atticus Finch; e o fiscal Ken Kratz, o vilán da función.
Como drama xudicial televisivo, o gran precedente é Paradise Lost: The Child Murders at Robin Hood Hills (1996). Neste clásico da HBO atopabámonos cun caso igual de truculento, pero a súa natureza era máis prototípica, unha TV-Movie documental de dúas horas e media. Making a murderer, en cambio, consómese coa voracidade dunha serie convencional, capítulo a capítulo, arelando máis. Apoiada nas características da súa difusión por Netflix, cuxo sistema fomenta o que se coñece como binge watching, cada episodio parece pecharse cun cliffhanger máis apetitoso que o anterior. Non é nada fácil enganchar a toda unha lexión de espectadores con materia prima estritamente fáctica. Nese sentido, a proeza técnica, documental e narrativa das súas directoras, Laura Ricciardi e Moira Demos, é olímpica. Elas soas foron capaces de perseverar nun traballo que requiriu anos de esforzo, co resultado dunha implicación emocional talvez algo cuestionable. Pero isto é o de menos: ao final, a importancia da súa obra é que transcende o xuízo moral dos seus personaxes e acaba converténdose nun diagnóstico crítico sobre o sistema xudicial norteamericano.
Aviso-Spoiler (O resto da crítica pode desvelar partes ou a conclusión da trama).
Ao final, a inocencia de Steven (un punto que Ricciardi e Demos non conseguen probar do todo) é menos relevante que as dubidosísimas garantías do seu proceso penal (algo que si chegan a poñer en evidencia). É esa a grandeza da súa obra e o motivo de que a día de hoxe sigamos discutindo en foros ocultos da internet se a policía implantou o sangue de Teresa no coche de Steven, se a desasosegante confesión do seu sobriño Brendan estivo inducida, ou se o avogado Dean Strang é un referente da moda normcore.
Anxo F. Couceiro. Xornalista e crítico de cine e TV